Звычайна, калі разважаюць пра карысць прыцягнення турыстаў, то ўзгадваюць найперш эканамічныя бенефіцыі: маўляў, заможныя іншаземцы прыедуць да нас з гаманцамі, поўнымі долараў, і падымуць тутэйшы дабрабыт. Гэта праўда, грошы ад турыстаў патрэбныя для развіцця беларускай эканомікі (асабліва рэгіёнаў). І валюта цячэ – толькі за 2017-ы год экспарт турыстычных паслуг вырас на 26 %. Аднак матэрыяльнымі багаццямі прыбытак ад турызму не абмяжоўваецца. Павелічэнне турыстычнай плыні ў Беларусь – шанец перастаць быць белай плямай на мапе Еўропы, складнік беларускай мяккай сілы.

Дагэтуль пра нашую краіну ў свеце ведаюць няшмат, асабліва не выходзячы па-за межы павярхоўных назіранняў: “Трактар, Лукашэнка, IT”.

А гэта ў тым ліку значыць, што беларускія праблемы альбо пагрозы незалежнасці не асабліва некага турбуюць у свеце. Каб зацікавіць замежнікаў Беларуссю як асаблівай краінай са сваёй гісторыяй і культурнай спадчынай, патрэбны менавіта культурны турызм, а не казіно: блэкджэк і прыгожыя дзяўчыны тут не дапамогуць.

У кожнага брэнда свая легенда

Як сведчаць апошнія статыстычныя дадзеныя, у топе па наведніках такія беларускія музеі, як Брэсцкая крэпасць і Нясвіжскі палац. І не дзіва, бо гэтыя лакацыі, бадай што, самыя раскручаныя ды вядомыя ў тым ліку сярод турыстаў. У гэтых месцах здымалі кіно ды кліпы, там арганізуюцца самыя розныя імпрэзы – ад фестывалю рэканструктараў да вечароў Вялікага тэатра ў замку Радзівілаў. Ім прысвечаныя навуковыя канферэнцыі ды песні.

Большасць патэнцыйных пунктаў прыцягнення турыстаў у Беларусі могуць толькі пазайздросціць такой славе. Нават тыя мясціны, якія маюць цікавую гісторыю, збольшага нікому не вядомыя, напрыклад, таямнічая сядзіба ў Жалудку альбо спадчына Радзівілаў у Паланечцы. Цудоўна, што пра такія месцы піша 34Travel, але патрэбная больш сістэмная праца. Мясцовыя ўлады, якія мусяць клапаціцца пра прасоўванне сваіх славутасцяў, часцяком не валодаюць ні сродкамі для такой дзейнасці, ні сучаснымі тэхналогіямі прыцягнення турыстаў.

Лагістыка ў трох соснах

Новы міністр культуры Юрый Бондар настойвае на развіцці культурнага турызму і прапануе арыентавацца на досвед еўрапейскіх суседзяў. Аднак і ён прызнае, што хапае недапрацовак у сферы лагістыкі і транспартнага абслугоўвання гісторыка-культурных аб’ектаў – патэнцыйных напрамкаў культурнага турызму.

Дзякуй Богу, у Беларусі неблагія дарогі, таму з Мінска можна амаль усюды лёгка даехаць на аўто. А вось з грамадскім транспартам да турыстычных мясцінаў – бяда. Напрыклад, каб трапіць у вышэй згаданы Жалудок, трэба ехаць аўтобусам у Навагрудак, а там шукаць адзін з чатырох маршрутаў да Жалудка. У Паланечку возяць мясцовыя аўтобусы з Баранавічаў, куды варта ехаць электрычкай. Усё гэта далёка ад зручных маршрутаў для замежных турыстаў.

Міністр культуры абяцае змагацца з гэтым праз шчыльную супрацу з калегамі з профільных міністэрстваў і органамі мясцовага кіравання. Аднак мясцовыя камунальныя аўтапаркі перажываюць горшыя часы і наўрад ці здольныя ўкладацца ў развіццё новых маршрутаў ды прапаноўваць турыстам нешта прывабнае. Варта арыентавацца на прапановы прыватных кампаніяў, у тым ліку ладзіць дзяржаўна-прыватнае супрацоўніцтва.

Сэрвіс: “ай эм нот андэрстэнд”

Бадай, галоўнае пытанне да турыстычнага сэрвісу ў Беларусі – моўнае. Калі турыст не размаўляе па-руску, то наўрад ці ён зможа самастойна вандраваць па Беларусі. Гэта можа быць смешна, але насамрэч цудоўна, калі аўтавакзал у Бабруйску пачынае выкарыстоўваць указальнікі з кітайскімі іерогліфамі.

Аднак, куды кітайскамоўны турыст можа пайсці ў Бабруйску, выйшаўшы з аўтавакзала?

Ды што там кітайцы, нават з англійскай мовай турысту ў Беларусі складана, асабліва ў рэгіёнах. Тым больш гэта тычацца нямецкай, турэцкай альбо італьянскай.

Аднак толькі веданнем моваў праблемы маленькіх беларускіх мястэчак, дзе можна развіваць культурны турызм, далёка не абмяжоўваюцца. Знайсці прыстойную кавярню альбо рэстаран – сапраўдны квест, часам без шчаслівай канцоўкі. Узровень мясцовых камунальных гасцініц вагаецца ад савецкага трэшу да аграгламуру, а сучасных хостэлаў шмат дзе не адшукаць днём з агнём.

Разам да справы

Беларускае грамадства атамізаванае, мясцовыя супольнасці слабыя, амаль няма досведу самаарганізацыі знізу, бракуе кааперацыі. Не дзіва, што гэта адбіваецца і на турызме, дзе часцяком кожны сам за сябе, а супрацы вобмаль.

Даходзіць да анекдотаў, калі годныя рэстаран і гатэль у Магілёве працуюць у адным будынку, але не могуць дамовіцца пра агульныя правілы.

Аднак праблема існуе не толькі на ўзроўні асобных бізнесаў: кааперавацца варта цэлым турыстычным мясцінам у кластары. Такі падыход дае плён, у тым ліку па фінансавых паказніках. Пакуль развіццём турыстычных кластараў (перш за ўсё памежных) у Беларусі займаюцца дзякуючы праграмам дапамогі ад Еўрапейскага Саюза, на гэта выдаткоўваюцца мільёны еўра. Сканцэнтравацца на развіцці кластараў абяцае і беларускі міністр культуры.

Галоўнае тут – не звесці ўсю працу да прыгожых паперак і бясконцага пілавання еўрапейскіх бюджэтаў, а дасягаць рэальных вынікаў, якія будуць бачныя турыстам.

Гісторыя vs гной

Мы прызвычаіліся, што Беларусь – прыгожая краіна з багатай, хай часам і не дагледжанай, гісторыка-культурнай спадчынай. Аднак усё гэта багацце можна хутка страціць, калі не дбаць пра яго, а наадварот – эксплуатаваць і разбураць.

Апошняя, але, на жаль, тыповая навіна: у Лідскім раёне хочуць знесці трохсотгадовую трыумфальную арку Радзівілаў, якая знаходзіцца ў аварыйным стане і не ўнесеная ў спіс гісторыка-культурнай спадчыны Беларусі. Бо старую дарогу моцна разбілі, калі вывозілі гной, а пракласці новую мясцовым уладам зручна акурат на месцы брамы XVIII-га стагоддзя.

Варта расставіць прыярытэты: зручны вываз гною ў вёсцы Вялікае Сяло альбо ўсё ж развіццё культурнага турызму?

“У Беларусі жывуць цудоўныя людзі, толькі шмат з іх сядзяць у турме”

Пяцідзённы бязвізавы рэжым – цудоўны турыстычны “маяк”, які ўжо прывабіў больш за 80 тысяч замежнікаў. Ідэя зрабіць бязвізавы перыяд яшчэ даўжэйшым, відавочна, прагрэсіўная, аднак гэтага недастаткова, варта яшчэ перастаць кідаць замежнікаў за краты.

Гучнай атрымалася гісторыя “француза з патронам”: Жалан Віё ледзь не атрымаў тры гады турмы за сувенір, які аказаўся сапраўдным снарадам. Цяпер французскі тэлеканал плануе зняць пра Жалана дакументальны фільм, а сам небарака хоча ўсім расказаць, што “Беларусь – вельмі бяспечная краіна, дзе жывуць цудоўныя людзі, толькі шмат хто з іх сядзіць у турме, хоць гэтага не заслугоўвае”.

Але гэта яшчэ кветачкі ў параўнанні з гісторыяй японскага мастака Даічы Ёшыда. Ён атрымаў чатыры з паловай гады калоніі ўзмоцненага рэжыму за тое, што меў пры сабе часткі гістарычнай зброі, калі ляцеў транзітам з Кіева ў Токіа. Можна дакладней заглыбіцца ў дэталі гэтай гісторыі, але і так відавочна, што Даічы не міжнародны тэрарыст, а замкі і ствольныя каробкі вінтовак Мосіна – не баявая зброя.

З такім стаўленнем да замежнікаў прыцягваць турыстаў палюбавацца прыгажосцю беларускай культуры будзе надзвычай складана.

Сёння культурны турызм у Беларусі – як палац у Клепачах: падмурак ёсць, але для прыцягнення турыстаў трэба яшчэ вельмі шмат працы.